آیه 71 سوره قصص

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِضِياءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ (71)

بعد از آن بيان شواهد توحيد و قدرت خود را فرمايد:

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ‌: (جمله خبريه به معنى انشائيه است) بگو اى پيغمبر به منكران توحيد خبر دهيد مرا اين را كه؛ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ‌: اگر قرار دهد

جلد 10 - صفحه 174

خدا بر شما شب و تاريكى آن را، سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ: پاينده و باقى تا روز قيامت، يا آنكه آفتاب را در تحت الارض ساكن گرداند، يا بر حوالى افق غابر حركت دهد، مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ‌: كيست خدائى به غير از خداى به حق كه ذات يگانه «اللّه» است، يَأْتِيكُمْ بِضِياءٍ: بياورد شما را روز روشن كه در آن به طلب معاش مشغول شويد؟ أَ فَلا تَسْمَعُونَ‌: پس چرا نمى‌شنويد موعظه را به گوش تدبر و اعتبار! (استفهام براى تقرير است) يعنى از اين علامت قدرت متذكر شويد به وحدانيت و قدرت الهى، و معترف شويد به آنكه پرستش به خاصه، ذات اقدس سبحانى را سزاوار است نه غير او.

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِضِياءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ (71) قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (72) وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (73) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (74) وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ (75)

ترجمه‌

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما شب را پاينده تا روز

جلد 4 صفحه 204

قيامت كيست خدائى جز خداوند كه بياورد براى شما روشنائى آيا پس نمى‌شنويد

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما روز را پاينده تا روز قيامت كيست خدائى جز خدا كه بياورد براى شما شبى كه آرام گيريد در آن آيا پس نمى‌بينيد

و از رحمت خود قرار داد براى شما شب و روز را تا بياراميد در آن و تا طلب كنيد از فضلش و باشد كه شما شكر كنيد

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد كجايند شريكان من كه بوديد گمان ميبرديد

و بيرون آوريم از هر جماعتى گواهى را پس گوئيم بياوريد دليلتان را پس دانند كه حق مر خدا را است و ضايع گردد از آنها آنچه بودند كه نسبت بدروغ ميدادند.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب آيات سابقه كه دلالت بر انحصار اراده و اختيار و حكم بخداوند قادر مختار دارد فرموده بگو اى پيغمبر باين مشركين كه بگوئيد بدانم اگر خداوند شب را بر شما ممتدّ نمايد تا روز قيامت آيا غير از خدا كيست كه بتواند براى اداره معاش شما ايجاد نور و روشنائى نمايد و آنها چون ميدانند غير از خدا كسى قدرت بر اين امر ندارد اقرار خواهند نمود و حجّت بر آنها تمام خواهد شد و بعدا بگو پس چرا گوش شنوا نداريد و دست از پرستش بتها بر نميداريد و نيز بآنها بگو كه بگوئيد بدانم اگر خدا روز را بر شما ممتدّ نمايد كيست كه بتواند شب را براى استراحت شما ايجاد كند تا بگويند غير از خدا كسى نميتواند و مأخوذ با قرارشان شوند و بعد بگو چرا پس بصيرت بخداى خود پيدا نميكنيد و براى او شريك قرار ميدهيد و بنظر حقير چون راه بصيرت و بينائى توجه و شنوائى است افلا تسمعون بر افلا تبصرون مقدّم شده و بعضى وجه آنرا مناسبت شنوائى با شب و بينائى با روز دانسته‌اند و فايده نور و روشنائى را هم چون روشن و آشكار بود ذكر نفرموده است و اين از رحمت و مهربانى و بنده نوازى خدا است كه شب را براى آسايش و روز را براى اداره معاش و اكتساب بندگان قرار داده تا باميد خدا كسب كنند و بر نعم الهى شكرگزار باشند و غير او را پرستش و ستايش ننمايند و ياد كن اى پيغمبر براى آنها روزى را كه خداوند بطور ملامت و سرزنش خطاب نمايد و بآنها بفرمايد كجايند آنهائيكه شما شركاء من مى‌پنداشتيد و بيرون آورد از هر فرقه و جماعتى پيشوا و مقتداى‌

جلد 4 صفحه 205

آنها را براى گواهى دادن بر عقائد و اعمالشان از قبيل انبياء و اولياء و علماء عدول و بآنها بفرمايد اگر دليلى بر حق بودن عقائد و اعمالتان داريد اقامه نمائيد و آنها نتوانند دليلى بياورند كه مصحّح عقائد و اعمالشان باشد و بدانند كه حق با خدا و اولياء او بوده كه تكليف آنها را در دنيا بيان فرموده‌اند و آنها پيروى ننمودند و بهواى نفس خودشان عمل كردند و آنچه را دست آويز خود قرار داده بودند از دست آنها برود و معبودها و دروغهاشان نيست و نابود گردد و حيران و سرگردان بمانند مانند كسيكه همه چيز خود را گم كرده باشد و چاره‌اى نداشته باشد و در وجه تكرار مفاد آيه ما قبل آخر گفته‌اند قبلا براى اظهار بطلان عقايد آنها بوده و اخيرا براى اثبات دليل نداشتن آنها بر ادّعاشان در حضور گواهان و ظاهرا براى تأكيد و مبالغه در نكوهش و ملامت بر شرك كه اعظم معاصى است ميباشد.

قُل‌ أَ رَأَيتُم‌ إِن‌ جَعَل‌َ اللّه‌ُ عَلَيكُم‌ُ اللَّيل‌َ سَرمَداً إِلي‌ يَوم‌ِ القِيامَةِ مَن‌ إِله‌ٌ غَيرُ اللّه‌ِ يَأتِيكُم‌ بِضِياءٍ أَ فَلا تَسمَعُون‌َ (71)

جلد 14 - صفحه 270

بفرما باين‌ مشركين‌ ‌که‌ آيا مي‌بينيد ‌اگر‌ ‌خدا‌ قرار دهد ‌بر‌ ‌شما‌ شب‌ ‌را‌ هميشه‌ ‌تا‌ روز قيامت‌ كدام‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ بياورد ‌بر‌ ‌شما‌ روشنايي‌ آيا ‌پس‌ نمي‌شنويد.

نظر ‌به‌ اينكه‌ مشركين‌ اعتراف‌ دارند چنانچه‌ ميفرمايد وَ لَئِن‌ سَأَلتَهُم‌ مَن‌ خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ وَ سَخَّرَ الشَّمس‌َ وَ القَمَرَ لَيَقُولُن‌َّ اللّه‌ُ فَأَنّي‌ يُؤفَكُون‌َ (عنكبوت‌ ‌آيه‌ 61) و قريب‌ ‌به‌ همين‌ معني‌ ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ دارد بناء ‌علي‌ ‌هذا‌ ‌اگر‌ امريه‌ رسد ‌که‌ زمين‌ ‌از‌ حركت‌ باز داشته‌ شود و ‌اينکه‌ قسمت‌ ربع‌ مسكون‌ ‌بر‌ خلاف‌ شمس‌ ‌باشد‌ دائما شب‌ ‌است‌ كيست‌ قدرت‌ داشته‌ ‌باشد‌ ‌که‌ زمين‌ ‌را‌ بحركت‌ آورد و ‌اينکه‌ ربع‌ مسكون‌ ‌را‌ مقابل‌ شمس‌ قرار دهد ‌ يا ‌ ‌اگر‌ اراده‌ كرد نور شمس‌ گرفته‌ شود تمام‌ منظومه‌هاي‌ شمسي‌ تاريك‌ ميشود چنانچه‌ ‌در‌ قيامت‌ ميفرمايد إِذَا الشَّمس‌ُ كُوِّرَت‌ وَ إِذَا النُّجُوم‌ُ انكَدَرَت‌ (تكوير ‌آيه‌ 1 و 2) و لذا ميفرمايد:

قُل‌ أَ رَأَيتُم‌ إِن‌ جَعَل‌َ اللّه‌ُ عَلَيكُم‌ُ اللَّيل‌َ سَرمَداً إِلي‌ يَوم‌ِ القِيامَةِ ‌ يا ‌ بسكون‌ ارض‌ ‌ يا ‌ بذهاب‌ نور شمس‌.

مَن‌ إِله‌ٌ غَيرُ اللّه‌ِ آيا اصنام‌ ‌شما‌ ‌ يا ‌ ملائكه‌ ‌ يا ‌ جن‌ ‌ يا ‌ انس‌ قدرت‌ دارند زمين‌ ‌را‌ متحرك‌ كنند ‌ يا ‌ شمس‌ ‌را‌ نور دهند يَأتِيكُم‌ بِضِياءٍ.

أَ فَلا تَسمَعُون‌َ بگوش‌ قلب‌ ‌که‌ صُم‌ٌّ بُكم‌ٌ عُمي‌ٌ فَهُم‌ لا يَعقِلُون‌َ (بقره‌ ‌آيه‌ 171) و چون‌ ‌در‌ قيامت‌ ‌هم‌ زمين‌ ‌از‌ حركت‌ باز داشته‌ ميشود و ‌هم‌ نور شمس‌ و كواكب‌ گرفته‌ ميشود تاريك‌ و ظلماني‌ ميشوند فقط نور ايمان‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد يَوم‌َ تَرَي‌ المُؤمِنِين‌َ وَ المُؤمِنات‌ِ يَسعي‌ نُورُهُم‌ بَين‌َ أَيدِيهِم‌ وَ بِأَيمانِهِم‌‌-‌ ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌‌-‌ يَوم‌َ يَقُول‌ُ المُنافِقُون‌َ وَ المُنافِقات‌ُ لِلَّذِين‌َ آمَنُوا انظُرُونا نَقتَبِس‌ مِن‌ نُورِكُم‌ قِيل‌َ ارجِعُوا وَراءَكُم‌ فَالتَمِسُوا نُوراً (حديد ‌آيه‌ 12 و 13) و نور بهشت‌ و حور العين‌ و ملائكه‌ ‌هم‌ ‌از‌ نور صديقه‌ طاهره‌ ‌است‌.

]

(آیه 71)- نعمت بزرگ روز و شب: در اینجا سخن از بخش عظیمی از مواهب الهی می‌گوید که هم دلیلی است بر مسأله توحید و نفی شرک- و از این نظر بحث گذشته را تکمیل می‌کند- و هم نمونه‌ای است از نعمتهای خداوند که به خاطر آن شایسته حمد و ستایش است.

ج3، ص476

نخست به نعمت بزرگ نور و روشنایی روز که مایه هر جنبش و حرکت است اشاره کرده، می‌فرماید: «بگو: به من خبر دهید اگر خداوند شب را تا قیامت بر شما جاودان سازد آیا معبودی جز خدا می‌تواند روشنایی برای شما بیاورد؟ آیا نمی‌شنوید»؟! (قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ اللَّیْلَ سَرْمَداً إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُمْ بِضِیاءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ).